Giới thiệu Sơn La

Khi đặt chân đến Sơn La, điều đầu tiên bạn sẽ cảm nhận được chính là vẻ đẹp hoang sơ của núi rừng. Những dãy núi xanh trải dài, những thung lũng sâu thẳm và các dòng suối trong vắt tạo nên bức tranh thiên nhiên tuyệt mỹ. Sức quyến rũ từ cảnh sắc Tà Xùa sau tầng tầng lớp lớp mây giăng dưới chân từ những ngọn núi hùng vĩ và sự mộc mạc trong đời hay cao nguyên Mộc Châu, vùng đất nổi tiếng với khí hậu ôn hòa, những cánh đồng hoa nở rợp khắp trời, cùng những đồi chè xanh tươi ngút ngàn, từ lâu luôn là điểm đến làm say lòng bất cứ ai ghé qua. Sơn La không chỉ hấp dẫn bởi thiên nhiên mà còn bởi nền văn hóa phong phú của các dân tộc thiểu số, mỗi dân tộc đều mang trong mình những nét văn hóa riêng biệt. Bạn có thể ghé thăm các bản làng của người Thái, người Mông, hay người Dao,…để trải nghiệm cuộc sống và phong tục tập quán của họ.

I. Sơn La Ở Đâu

Vị trí địa lí Sơn La nằm cách Hà Nội 302 km trên trục Quốc lộ 6 Hà Nội – Hòa Bình (Phú Thọ) – Sơn La – Điện Biên. Sơn La là một tỉnh thuộc vùng Tây Bắc, có vị trí địa lý: Phía đông giáp tỉnh Phú Thọ, Phía tây giáp tỉnh Điện Biên, Phía nam giáp với tỉnh Thanh Hóa và các tỉnh Huaphanh, Luangprabang, Lào, Phía bắc giáp tỉnh Lai Châu và tỉnh Lào Cai. Sơn La có đường biên giới quốc gia dài 274 km, giáp Lào. Tỉnh này có 3 cửa khẩu với Lào là cửa khẩu quốc tế Chiềng Khương, Cửa khẩu Lóng Sập và Nà Cài. trung tâm hành chính của tỉnh là thành phố Sơn La.

Địa hình Sơn La có độ cao trung bình 600 – 700m so với mặt biển, diện tích tự nhiên thuộc lưu vực sông Đà, sông Mã. Địa hình phần lớn là đồi núi, trong đó các đồi núi cao tập trung ở các vùng Sốp Cộp, Thuận Châu, Bắc Yên,… Địa hình bị chia cắt mạnh, sông suối nhiều, lắm thác ghềnh, nên đây là nơi có nguồn thủy điện dồi dào, nhà máy thủy điện Sơn La được xây dựng ở đây là nhà máy lớn nhất Đông Nam Á hiện tại. Phía Bắc và Đông là những dãy núi cao vắt ngang chắn lại các lối giao thông, vì thế đã tạo ra các đèo như đèo Pha Đin, đèo Tà Xùa, đèo Chiềng Đông, đèo Cón, đèo Lũng Lô… Cùng với các tỉnh Điện Biên, Lai Châu,… Sơn La là mái nhà của khu vực Bắc Bộ. Sơn La có dòng sông Mã, sông Đà đi qua, phù sa từ hai con sông này đã bồi nên và mở rộng những thung lũng. Có 2 cao nguyên là Cao nguyên Mộc Châu và Cao nguyên Sơn La, địa hình tương đối bằng phẳng. Cao nguyên Mộc Châu rộng lớn nằm Phía Đông Nam, đây là nơi có đồng cỏ lớn, là nơi chăn nuôi gia súc phù hợp.

II. Khí hậu Sơn La

Sơn La có khí hậu cận nhiệt đới ẩm vùng núi, mùa đông phi nhiệt đới lạnh khô, mùa hè nóng ẩm, mưa nhiều. Do địa hình bị chia cắt sâu và mạnh nên hình thành nhiều tiểu vùng khí hậu, cho phép phát triển một nền sản xuất nông – lâm nghiệp phong phú. Vùng cao nguyên Mộc Châu phù hợp với cây trồng và vật nuôi vùng ôn đới. Vùng dọc sông Đà phù hợp với cây rừng nhiệt đới xanh quanh năm.

Nhiệt độ trung bình năm của Sơn La ở mức 21°C – 23 °C. Mùa mưa kết thúc khá sớm vào khoảng đầu tháng 9 và bắt đầu một mùa khô kéo dài đến tận cuối tháng 4 năm sau, gió tây khô nóng vào những tháng cuối mùa khô đầu mùa mưa (tháng 4-6) là yếu tố gây ảnh hưởng tới sản xuất nông nghiệp. Sương muối, mưa đá, lũ quét là yếu tố bất lợi.

III. Du lịch Sơn La mùa nào đẹp

– Du lịch Sơn La mùa hoa cải & hoa dã quỳ: Tháng 10, 11, 12. Thời điểm này, Sơn La hấp dẫn bạn với vẻ đẹp rực rỡ của mùa hoa cải và dã quỳ. Ở Sơn La vừa có hoa cải trắng, hoa cải vàng. Bạn sẽ được chiêm ngưỡng những đồi hoa cải trắng rực rỡ dưới nắng vàng. Ngoài ra, những khóm hoa dã quỳ vàng rực ven đường cũng là một địa điểm chụp ảnh cực “thơ” mà bạn không nên bỏ qua. Đây là thời điểm thời tiết khô ráo, mát mẻ, có nắng đẹp vào ban ngày và se lạnh vào ban đêm, cũng là thời điểm lý tưởng nhất để trải nghiệm săn mây ở Tà Xùa và các đỉnh núi khác ở Sơn La. 

– Du lịch Sơn La mùa xuân: Tháng 1, 2, 3: Mùa xuân là thời điểm Sơn La đón khách du lịch từ trong và ngoài nước đến tham quan nhiều nhất. Xuân đến là mùa của cây cối đâm chồi nảy lộc và đua nhau khoe sắc. Mùa xuân ở Sơn La có hoa đào, hoa mận và hoa mơ nở rộ phủ khắp các bản làng. Tháng 3 còn có hoa Ban nở trắng rừng là thời điểm lý tưởng để cắm trại và trải nghiệm các hoạt động ngoài trời trong không khí se lạnh.

Mùa xuân, là mùa của muôn sắc hoa phủ khắp núi đồi. Ảnh: Hải Dương

Ngoài ra, mùa xuân ở Sơn La còn có rất nhiều lễ hội hấp dẫn như: Lễ hội hoa ban, lễ hội Hết Chá… Bạn có thể hòa mình vào không khí nô nức lễ hội cùng người dân tộc Thái, Mông…

– Sơn La mùa mận chín: Tháng 4, 5, đầu tháng 6: Sơn La mùa này có mùa mận chín đỏ mọng khắp các thung lũng. Một trong những thung lũng mận lớn và nổi tiếng nhất ở Sơn La mà bạn nên ghé thăm đó là thung lũng mận Nà Ka – Mộc Châu. Bạn sẽ được trải nghiệm tự tay hái những quả mận đỏ mọng nước, thưởng thức những quả mận tươi ngọt, rượu mận, siro mận…hay tận hưởng hương vị núi rừng và thưởng thức nhiều loại trái cây khác nữa.

Lưu ý quan trọng

– Mùa thu (tháng 9-10), Thời tiết mát mẻ, dễ chịu, không quá nóng cũng không quá lạnh. Khung cảnh thiên nhiên có thể đẹp với lúa chín vàng ở một số khu vực, tuy nhiên bạn cần theo dõi sát sao tình hình thời tiết để tránh bão hoặc áp thấp nhiệt đới. 

– Nên tránh đi du lịch Sơn La từ tháng 6 – 9 vì đây là mùa mưa bão, có nguy cơ xảy ra lũ quét, gây nguy hiểm cho du khách. Dù đi vào mùa đẹp, bạn vẫn nên kiểm tra dự báo thời tiết trước chuyến đi, đặc biệt là trong giai đoạn có khả năng ảnh hưởng của áp thấp nhiệt đới.

IV. Đi đến Sơn La bằng gì

Để đi đến Sơn La du khách có thể đi bằng xe khách, xe máy, taxi hay xe riêng gia đình. 

– Du khách trong nước và quốc tế có thể đặt vé đến Sân bay Nội Bài – HN. Đi tuyến đường sắt Bắc – Nam đến Hà Nội hay xe khách liên tỉnh lên thẳng Sơn La và các tỉnh Tây Bắc.

– Từ HN làm trung tâm du khách di chuyển bằng các tuyến xe khách, xe buýt hoặc bằng xe máy trải nghiệm Sơn La, vùng Tây Bắc.

Hệ thống đường ô tô trục chính tuyến Quốc lộ 6 Hà Nội – Hoà Bình  – Sơn La – Lai Châu – Mường Lay. Các tuyến khác đi quốc lộ 32 chuyển sang 32B tại Thu Cúc, chuyển ĐT174 tại Nghĩa Lộ. Quốc lộ 37 chạy từ thành phố Yên Bái đi Sơn La,…và đường tỉnh lộ, huyện lộ.

Đi du lịch Sơn La theo Tour du lịch đây là cách đi du lịch phổ biến và an toàn nhất, khách du lịch nên áp dụng, đặc biệt là khi đi theo đoàn. Nếu đi du lịch theo Tour, xuất phát từ Hà Nội hoặc bất cứ đâu, giá Tour sẽ tùy theo điểm xuất phát và số ngày bạn tham quan du lịch.

V. Lịch sửSơn La các thời kỳ

 Từ thời Hùng Vương đến trước thời kỳ thực dân Pháp

– Từ thủa vua Hùng dựng nước, Sơn La thuộc bộ Tân Hưng. Sau đó đến thời Lý, vùng đất này thuộc đạo Lâm Tây. Qua một thời gian có tên gọi đạo Đà Giang.

– Vào thời nhà Lý, thế kỷ 11-12, vùng trung tâm tỉnh Sơn La ngày nay là khu vực lãnh thổ định cư của một tiểu quốc được ghi nhận trong Đại Việt sử ký toàn thư tên là Ngưu Hống. một bộ tộc người Thái Đen định cư trên địa bàn vùng tây bắc Việt Nam với trung tâm là vùng Mường Mỗi (Thuận Châu, Sơn La).

– Đến năm 1397, dưới triều Trần, Sơn La nằm trong trấn Thiên Hưng. Đây là thời kỳ đồng bào các dân tộc cùng chung sức khai sơn, phá thạch, dựng nên nhiều châu, mường như:

* Mường Muổi: Nhà Trần biên chép vào sổ sách có tên là Mỗi Châu, đến thời Lê đổi thành Thuận Châu. Trung tâm Mường Muổi là Chiềng Ly (còn gọi là Chiềng Pha). Các mường nhỏ thuộc phạm vi Mường Muổi, gồm có: Mường Sại (Chiềng Muôn), Mường Piềng (Chiềng Khoang, Chiềng Pấc), Mường É (Chiềng Ve), Mường La (Châu Sơn La), Mường Quài (Châu Tuần Giáo), Mường Mụa (Châu Mai Sơn).

* Mường Cây: Nhà Lê chép vào sử sách là Quỳnh Nhai, trung tâm châu mường đặt ở Mường Xo, gồm các mường nhỏ: Mường Chiên (Chiềng Phung), Mường Cây (Quỳnh Nhai), Mường Than (Than Uyên), Mường Mả (Lương Tiên), Mường Sát (Dương Quỳ), Mường Bo (Cam Đường), Mường Xo (Phong Thổ), Mường Kim, Mường Tháo (Văn Bàn).

* Mường Tấc: Sử sách nhà Lê chép là châu Phù Hoa. Đến năm Minh Mệnh thứ 19 (năm 1838) đổi gọi là châu Phù Yên. Trung tâm châu mường đặt ở Viềng Tấc (nay là Bản Viềng), gồm các mường nhỏ: Mường Pùa, Mường Muông, Mường Do, Mường Lang, Mường Át, Mường Cúc (Thu Cúc), Mường Tòng, Mường Tèng (Lai Đồng), Mường Vân, Mường Veng (Xuân Đài) nay thuộc Phú Thọ.

* Mường Sang (còn gọi là Mường Móc do có sương mù bao phủ): Sử sách nhà Lê ghi là Mộc Châu. Mộc Châu trước có 23 mường động. Do địa thế quá rộng, nên năm Cảnh Hưng thứ 36 (năm 1775) chia làm ba châu Đà Bắc, Mã Nam và Mộc Châu. Trung tâm châu mường đặt ở Mường Sang, gồm các mường nhỏ: Mường Chiềng Kỳ (Đà Bắc), Mường Ét, Chiềng Cọ (Mã Nam), Chiềng Đi, Chiềng Ban (Tú Nang), Pơ Tao, Chiềng Cang, Chiềng Ve, Xuân Nha.

* Mường Vạt: Sử sách nhà Trần ghi là Mường Việt, nhà Lê ghi là Việt Châu. Năm Minh Mệnh thứ 3 (năm 1822) đổi Việt Châu thành Yên Châu. Trung tâm châu mường đặt ở Chiềng khoong, nên còn có tên là Chiềng Khoong, bao gồm các mường nhỏ: Chiềng Đông, Chiềng Sàng, Mường Khoa, Mường Lựm, Mường Ái.

– Đến thời Nguyễn, các châu mường kể trên thuộc vào phủ Gia Hưng (các châu Sơn La, Mai Sơn, Phù Yên, Mộc, Yên); Phủ Điện Biên (hai châu Quỳnh Nhai, châu Thuận). Dưới các châu, nhà Nguyễn chia thành các động, sau đổi ra tổng.

* Trong đó, châu Sơn La gồm có Mường La, Mường Trai (Chiềng Nghiêm, Hiếu Trai), Mường Bú (Chiềng Biên), Mường Chùm, Mường Chiến (Ngọc Chiến);

* Châu Mai Sơn gồm có Mường Mụa, Mường Bon, Mường Chanh, Mường Hung, Mường Chiềng Cang;

* Châu Phù Yên gồm có Quang Huy, Tường Phù, Gia Phù, Tường Phong, Tân Phong;

* Châu Mộc gồm có Mộc Thượng, Mộc Hạ, Hướng Càn, Xuân Nha, Quy Hướng, Tú Nang;

* Châu Yên gồm có Mường Vạt, Mường Khoa, Mường Sàng;

* Châu Quỳnh Nhai gồm có Yên Trạch, Dương Dị, Yên Trình, Mường Tè;

* Châu Thuận gồm có Mường Muổi, Mường Lầm, Mường Sại, Mường Piềng, Chiềng Pấc.

Châu, mường ở Sơn La là lãnh địa tập hợp từ 4 mường nhỏ (mường phìa) trở lên. Lúc đầu mường phìa được gọi là lộng (tức là động). Lộng là bản khá lớn, thu phục nhiều bản nhỏ vào tầm ảnh hưởng của mình. Mường phìa sở tại được gọi là mường phìa trong châu (mường phìa cuông chu) để phân biệt với mường phìa ngoài (mường phìa nọ). Lỵ sở của mường phìa được gọi là mường hoặc chiềng.

Đứng đầu mỗi châu mường là án nha – tương đương với các chức vụ phụ đạo, tri châu hay thổ tù. Án nha có thông lại, thư lại giúp việc; Có quyền tiến cử người đứng đầu mường phìa (phìa lý – tức lý trưởng, phìa phó – tức phó lý) để trông coi. Mỗi mường phìa lại có hội đồng bô lão, các chức ông xen, ông pọng, ông ho luông, ông quan cuông và các chức vụ cấp thấp hơn như xự, lô, chá, chiếng, giúp vào các việc an ninh, truyền đạt mệnh lệnh, làm tạp dịch cùng các tạo bản, quan bản làm việc tạp dịch.

Thời kỳ Pháp thuộc

– Tháng 4/1884, quân Pháp chia làm hai mũi đánh chiếm Hưng Hóa, do các tướng Brie đờ Lin và Nêgriê chỉ huy. Sau khi chiếm được tỉnh thành, đại tá Đuysetnơ được giao việc quản lý và tiến hành các cuộc hành quân chống lại cuộc phản kháng do Nguyễn Quang Bích lãnh đạo.

– Tháng 6/1885, Hưng Hóa được đặt trong địa hạt của Quân khu miền Tây do Lữ đoàn 1 đảm trách. Ngày 24/ 5 /1886, Tổng trú sứ Trung – Bắc Kỳ ra Nghị định chuyển châu Sơn La thành đơn vị hành chính tương đương cấp tỉnh do viên Công sứ Pháp điều hành. Ngày 20/3/1888, để các hoạt động quân sự độc lập hơn và không lệ thuộc vào viên Công sứ dân sự, nhà cầm quyền Pháp cho phép thực hiện ở Sơn La chế độ Tài phán quân sự và cử thiếu tá Đờ Satôrôsê, Chỉ huy trưởng Quân sự Sơn La – thượng lưu sông Đà, làm Phó Công sứ.

– Theo sự điều chỉnh của giới quân sự Pháp, từ tháng 4/1890, Sơn La thuộc Tiểu quân khu Sơn La với các đồn binh Sơn La, Tạ Chan, Vạn Yên, cùng các Tiểu quân khu Lai Châu, Tiểu quân khu Nghĩa Lộ hợp thành Quân khu Sơn La. Đồng thời, để giới quân sự có nhiều quyền lực trong việc đàn áp các cuộc nổi dậy. Ngày 20/8/1891, Toàn quyền Đông Dương ban hành Nghị định thành lập 4 Đạo quan binh ở Tây Bắc và Việt Bắc. Đến ngày 4/9/1891, chính quyền thực dân ban hành tiếp Nghị định quy định địa bàn của Đạo quan binh Sơn La (còn gọi là Đạo quan binh thứ 4) bao gồm địa hạt Sơn La và các tổng Yên Lũng, Kiệt Sơn, Xuân Đài (tách từ huyện Thanh Sơn, phủ Gia Hưng, tỉnh Hưng Hóa) và tổng Cự Thắng (tách ra từ huyện Thanh Thủy, phủ Gia Hưng, tỉnh Hưng Hóa). Thủ phủ đặt tại Sơn La, do viên trung tá làm Tư lệnh.

– Ngày 27/2/1892, Toàn quyền Đông Dương ra Nghị định chia Đạo quan binh Sơn La thành:

* Tiểu quân khu Vạn Bú bao gồm phủ Vạn Yên (châu Mộc, châu Phù Yên), phủ Sơn La (các châu Sơn La, Yên, Mai Sơn, Thuận, Tuần Giáo, Điện Biên);

* Tiểu quân khu phụ Lai Châu gồm châu Lai, châu Luân, châu Quỳnh Nhai và mường Phong Thổ.

– Ngày 10/10/1895, Toàn quyền Đông Dương ban hành Nghị định xóa bỏ Tiểu quân khu Vạn Bú và Lai Châu, lập tỉnh Vạn Bú, bao gồm toàn bộ đất đai của Đạo quan binh Sơn La. Tỉnh lỵ đặt tại bản Pá Giang, tổng Hiếu Trai.

– Ngày 7/5/1904, Toàn quyền Đông Dương ra nghị định chuyển Tỉnh lỵ Vạn Bú từ Pá Giang về Chiềng Lề. Ngày 23/8/1904, Toàn quyền Đông Dương lại ra đề nghị định đổi tên tỉnh Vạn Bú thành tỉnh Sơn La, cho phép có ngân sách hàng tỉnh riêng. Lúc đó, tỉnh Sơn La bao gồm các châu: Châu Thuận, Mường La, Mai Sơn, Châu Yên, Châu Mộc, Phù Yên, Tuần Giáo, Điện Biên, Châu Lai, Quỳnh Nhai và phủ Luân Châu. Năm 1907, Pháp cho xây dựng nhà tù Sơn La.

– Ngày 28/6/1909, Toàn quyền Đông Dương ra nghị định tách các châu Quỳnh Nhai, Điện Biên, Tuần Giáo, Châu Lai và phủ Luân Châu thành lập tỉnh Lai Châu. Tỉnh Sơn La còn lại 6 châu, bao gổm: Châu Thuận, Mường La, Mai Sơn, Châu Yên, Châu Mộc, Phù Yên.

Từ Cách mạng tháng Tám đến nay

– Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945 và trong 9 năm kháng chiến chống thực dân Pháp, Sơn La thuộc Chiến khu 2, Liên khu Việt Bắc, Liên khu 10, Khu 14 và khu Tây Bắc. Trong đó, sau năm 1946 tỉnh Sơn La cùng với hai tỉnh Lai Châu và Phong Thổ (do Pháp lập ra) lập thành “Xứ Thái tự trị”nằm dưới sự chỉ đạo của Pháp. Từ năm 1948 đến tháng 1/1952, Sơn La hợp nhất với Lai Châu thành tỉnh Sơn Lai. Ngày 12/1/1952, Thủ tướng Chính phủ ra nghị định tách hai tỉnh như cũ. Sau chiến dịch Tây Bắc thắng lợi (tháng 12/1952), Khu ủy Tây Bắc quyết định chuyển huyện Thuận Châu về Lai Châu. Đến tháng 2/1954, Thuận Châu lại thuộc Sơn La. Đầu năm 1953, Khu ủy Tây Bắc quyết định thành lập huyện Sông Mã, bao gồm vùng Mường Hung (huyện Mai Sơn), Mường Lầm (huyện Thuận Châu), Sốp Cộp (huyện Điện Biên, tỉnh Lai Châu).

– Từ tháng 5/1955 đến tháng 10/1962, các châu (huyện) của Sơn La trực thuộc Khu tự trị Thái Mèo, không có cấp tỉnh. Tháng 10/1961, thị xã Sơn La được thành lập.

– Nghị quyết Quốc hội khóa 2, kỳ họp thứ 5, ngày 27/10/1962 đổi tên Khu Tự trị Thái Mèo thành Khu Tự trị Tây Bắc, lập lại các tỉnh thuộc khu Tây Bắc, bao gồm: Sơn La, Lai Châu và Nghĩa Lộ. Ngày 24/12/1962, Sơn La chính thức tái lập. Huyện Quỳnh Nhai trước thuộc Lai Châu nay thuộc Sơn La, huyện Phù Yên (bao gồm cả Bắc Yên ngày nay) của tỉnh Sơn La thuộc về Nghĩa Lộ. Địa dư của tỉnh Sơn La gồm có thị xã Sơn La và 7 huyện Thuận Châu, Quỳnh Nhai, Mường La, Mai Sơn, Sông Mã, Yên Châu và Mộc Châu.

– Ngày 17/8/1964, Hội đồng Chính phủ ra Quyết định số 128-CP, chia huyện Phù Yên của tỉnh Nghĩa Lộ thành hai huyện Bắc Yên và Phù Yên.

– Ngày 27/12/1975, kỳ họp thứ 2 Quốc hội Khóa 5 ra Nghị quyết bỏ cấp khu trong hệ thống các đơn vị hành chính và hợp nhất một số tỉnh. Tháng 1/1976, hai huyện Phù Yên và Bắc Yên của tỉnh Nghĩa Lộ thuộc về tỉnh Sơn La.

– Ngày 2 tháng 12 năm 2003, chia huyện Sông Mã thành 2 huyện: Sông Mã và Sốp Cộp. Ngày 3 tháng 9 năm 2008, chuyển thị xã Sơn La thành thành phố Sơn La. Ngày 10 tháng 6 năm 2013, chia huyện Mộc Châu thành 2 huyện: Mộc Châu và Vân Hồ. Ngày 1 tháng 2 năm 2025, chuyển huyện Mộc Châu thành thị xã Mộc Châu. Ngày 1 tháng 7 năm 2025 sáp nhập cấp xã, bỏ cấp huyện Sơn La có 67 xã và 8 phường.

Cùng với những thăng trầm lịch sử, nhân dân các dân tộc tỉnh Sơn La đã hòa chung nhịp sống của đại gia đình các dân tộc Việt Nam, góp phần bồi đắp cho truyền thống lịch sử, văn hóa nước Việt. Và trong mỗi giai đoạn lịch sử, vùng đất này đều có những bước phát triển mới, không ngừng tích lũy nội lực để vươn lên xứng tầm vị thế thủ phủ Tây Bắc trong thời kỳ đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

VI. Văn hóa, Lễ hội – Du lịch Sơn La

1. Nét văn hóa

Sơn La là tỉnh miền núi, biên giới phía Tây Bắc của Tổ quốc, với 12 dân tộc cùng sinh sống. Là tỉnh nằm ở trung tâm của khu vực Tây Bắc, kết nối giao thương thuận lợi với các tỉnh khác trong vùng. Là địa phương giàu truyền thống cách mạng, nơi lưu giữ nhiều giá trị văn hóa đặc sắc của đồng bào các dân tộc. 

Tỉnh có 95 di tích lịch sử – văn hóa được phê duyệt đưa vào danh mục. Nhiều di tích đang được bảo tồn và khai thác hiệu quả, nổi bật, như: Di tích Quốc gia đặc biệt Nhà tù Sơn La; Di tích Văn bia Quế lâm Ngự chế – Đền thờ Vua Lê Thái Tông; Di tích lịch sử Trung đoàn Tây Tiến; Di tích lịch sử Ngã ba Cò Nòi; Di tích lịch sử khu rừng bản Nhọt… Tỉnh có 16 di sản văn hóa phi vật thể được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, gồm: Xòe Thái; nghệ thuật trang trí hoa văn trên trang phục Mông, Dao; nghệ thuật khèn dân tộc Mông; mo Mường; chữ viết cổ dân tộc Thái và các lễ hội truyền thống, nghi lễ, tập quán xã hội tín ngưỡng của các dân tộc đang sinh sống trên địa bàn tỉnh. Trong đó, nghệ thuật xòe Thái của Sơn La và các tỉnh Tây Bắc đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Sơn La được thiên nhiên ưu đãi với núi non hùng vĩ, khí hậu trong lành có nhiều danh lam thắng cảnh đẹp, đặc biệt trong đó là Khu Du lịch quốc gia cao nguyên Mộc Châu với khí hậu quanh năm ôn hòa, tạo điều kiện thuận lợi để phát triển du lịch nghỉ dưỡng, du lịch sinh thái và nông nghiệp công nghệ cao. Vùng đất này còn được biết đến với các địa danh nổi tiếng như đồi chè trái tim, thác Dải Yếm, cầu kính Bạch Long – cây cầu kính đi bộ dài nhất thế giới, rừng thông bản Áng, đỉnh Pha Luông lộng gió, hang Dơi kỳ vĩ. Các điểm săn mây, suối khoáng nóng, thác nước tự nhiên, bản làng nguyên thủy… Không chỉ là địa chỉ lý tưởng cho những người yêu thiên nhiên, Sơn La còn là điểm đến thu hút du khách ưa thích các hoạt động thể thao mạo hiểm như bay dù lượn trên cao nguyên Mộc Châu, trượt zipline, trekking, leo núi, và các giải chạy đường mòn…

Đặc biệt, Sơn La là “thủ phủ” của nhiều sản vật nông nghiệp chất lượng cao như chè shan tuyết, mận hậu, bơ, xoài, nhãn, sơn tra… gắn với thương hiệu du lịch nông nghiệp ngày càng được ưa chuộng. Các vườn mận, vườn mơ, nông trại bò sữa, trang trại dâu tây… đã trở thành điểm đến hấp dẫn, nơi du khách có thể tự tay thu hoạch và thưởng thức nông sản sạch giữa thiên nhiên tươi đẹp.

Một trong những “tài sản” quý giá của Sơn La chính là nền văn hóa phong phú và đa dạng của cộng đồng 12 dân tộc cùng sinh sống, trong đó có người Thái, Mông, Mường, Dao… Mỗi dân tộc mang một nét văn hóa riêng biệt, từ trang phục, kiến trúc nhà ở, ẩm thực cho đến phong tục, lễ hội truyền thống.

Nhiều lễ hội đặc sắc như Hết Chá, Lễ hội Hoa Ban, Lễ hội gội đầu, Ngày hội Hoa Sơn Tra, Ngày hội Hái quả, Tuần Văn hóa, Du lịch Mộc Châu vào dịp Quốc khánh 02/9, Lễ Xên bản – Xên mường của người Thái, nghi lễ Pang A của người La Ha, nghi lễ Mạng Ma của người Xinh Mun, Lễ hội Gầu tào của người Mông… đã trở thành những sự kiện văn hóa – du lịch được tổ chức định kỳ hàng năm, thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước.

Cùng với đó là kho tàng văn hóa phi vật thể đặc sắc như nghệ thuật xòe Thái, các làn điệu dân ca, dân vũ, nghi lễ truyền thống, nghề thủ công truyền thống như dệt thổ cẩm, đan lát, rèn nông cụ, làm giấy dó… Tất cả tạo nên sức hấp dẫn độc đáo, mang màu sắc riêng biệt của vùng đất Sơn La.

2. Những lễ hội đặc sắc ở Sơn La

Tết Độc Lập của người Mông ở Mộc Châu, Sơn La: Theo phong tục tổ tiên, đồng bào dân tộc Mông chỉ ăn Tết một lần vào dịp cuối năm dương lịch. Nhưng từ sau năm 1945 đến nay, đồng bào dân tộc Mông ở Mộc Châu đã hình thành nên một cái Tết mới – Tết Độc lập, mừng Quốc Khánh 2/9. Nếu Tết truyền thống tổ tiên người Mông gói gọn trong phạm vi gia đình, họ hàng, cộng đồng bản hoặc giữa bản này với bản kia thì Tết Độc lập 2.9 phạm vi rộng hơn, liên kết cộng đồng người Mông giữa các vùng miền, đó là dịp trai gái, già trẻ gặp nhau.

Lễ hội Mùa hoa Ban là lễ hội văn hóa, du lịch thường tổ chức vào tháng 3 tại Thành phố Sơn La. Lễ hội được Ủy ban nhân dân thành phố Sơn La tổ chức thường niên nhằm tôn vinh, bảo tồn và phát huy các loại hình giá trị văn hóa dân tộc của địa phương. Đồng thời, gắn bảo tồn văn hóa với phát huy tiềm năng du lịch và phát triển kinh tế – xã hội. Ðiểm nhấn của Lễ hội mùa hoa ban này là chương trình nghệ thuật đặc sắc tại lễ khai mạc với sự tham gia của hàng trăm diễn viên chuyên và không chuyên. Cùng với đó, Lễ hội còn có thêm một số nội dung văn hóa phong phú, ý nghĩa, thiết thực như hội diễn nghệ thuật quần chúng khối xã, phường; thi trại văn hóa; trưng bày giới thiệu sản phẩm địa phương; hội thi sinh vật cảnh.  

Lễ hội hoa Ban (còn gọi là lễ hội Xên bản, Xên mường, Đón ban) còn có ở nhiều địa phương, đó chính là Lễ hội Xên Mường Và – Lễ hội truyền thống của người Lào ở Mường Và. Ở Bản Áng – Mộc Châu, ở Chiềng Khoa – vùng Vân Hồ,…lễ hội hoa Ban  thường  tổ chức vào dịp tháng 2 âm lịch khi hoa ban bắt đầu nở. Là lễ hội cầu mưa, cầu phúc cho bản, mường của đồng bào dân tộc Thái. Theo quan niệm của người Thái, hoa ban không chỉ tượng trưng cho tình yêu, mà còn là biểu tượng của lòng hiếu thảo, biết ơn tổ tiên, ông bà, cha mẹ.

Lễ hội Mừng cơm mới Ngọc Chiến, Mường La là Lễ hội truyền thống của người Thái diễn ra vào tháng 9. Mở đầu Lễ hội mừng cơm mới là nghi thức cúng cơm mới tại nhà thờ tổ bản Mường Chiến. Thầy cúng thực hiện các nghi lễ bày tỏ lòng biết ơn với tổ tiên, trời đất, cầu mong mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu. Tại Lễ cúng, có đại diện già làng, trưởng bản, người có uy tín. Sau khi làm Lễ ở nhà thờ tổ, các hộ trở về chuẩn bị Lễ cúng cơm mới tại gia đình. Mỗi gia đình đều có mâm cỗ dâng lên tổ tiên, gồm có Cốm làm từ những bông lúa chín đầu tiên, cùng với những sản vật khác như: Cá, ốc, ong rừng, thịt chuột, bí ngô…

Lễ hội Hết Chá là phong tục tín ngưỡng tâm linh độc đáo của người Thái trắng ở Đông Sang vào tháng 3, để tạ ơn những người thầy mo đã chữa khỏi bệnh cho dân bản, tạ ơn trời đất, tổ tiên, thần linh đã giúp cho con người duy trì được cuộc sống bình an,…Lễ bao giờ cũng có hai cây xặng chá gắn rất nhiều hoa tre, con ong, con ve, chỉ ngũ sắc rực rỡ, đặc biệt phải có hoa ban, hoa mạ. 3 mâm lễ gồm có gạo, trứng, xôi, thịt lợn, bánh trưng, rượu. Trong lễ cúng có 01 thầy mo chính và 02 thầy phụ lễ, một thầy thổi pí mùn (sáo lưỡi gà), 01 thầy nhẩy múa kiếm. Phần hội là những sinh hoạt cộng đồng như xòe chá, đi cầu kiều, ném còn…, độc đáo nhất là trò diễn xướng dân gian ca ngợi tình yêu, khuyên dạy con người phải chăm chỉ lao động. Lễ hội là sự gắn kết cộng đồng, dòng họ, đáp ứng nhu cầu tâm linh, tín ngưỡng cho đồng bào dân tộc Thái.

Lễ hội Cầu mưa của người Thái ở Mường Sang, diễn ra vào ngày Rằm tháng 2, để cầu “xin nước, xin mưa” cho mùa màng tươi tốt. Lễ hội gồm hai phần: Lễ bao giờ cũng có một cây nêu gắn các sinh vật trên trời, dưới đất, trong nước thể hiện sự sống đa dạng, mâm lễ gồm các sản vật lao động như thực phẩm, cây trái, vải vóc, công cụ sản xuất dâng lên thần linh để cầu mong mưa thuận gió hòa, bản làng no ấm. Hội tổ chức các trò chơi dân gian như ném quăng, bắn nỏ, đánh tok mak lẹ và xòe thái. Lễ hội Cầu mưa là sinh hoạt văn hóa cộng đồng gắn liền với đời sống tâm linh, tín ngưỡng của đồng bào dân tộc Thái Mộc Châu.

Lễ hội Mợi: Lễ hội truyền thống của người Mường, được tổ chức tại nhiều xã vùng Phù Yên, được tổ chức vào dịp đầu xuân (khoảng mồng 5 tết). Đây là dịp để người dân giao lưu, học hỏi, trao đổi kinh nghiệm sản xuất và động viên nhau chung sức xây dựng bản mường giàu đẹp.

Lễ hội đua thuyền: Là lễ hội truyền thống dân tộc Thái vào tháng 1 âm lịch ở Mường Chiên, vùng Quỳnh Nhai. Người dân ở đây sinh sống bằng nghề chính là trồng lúa nước, khai thác lâm sản và đánh bắt cá. Bởi vậy từ bao đời nay, bà con rất gắn bó với sông nước và chèo thuyền là công việc thường ngày, trở thành thói quen và nhu cầu không thể thiếu trong sinh hoạt và trong lao động sản xuất. Theo quan niệm của bà con, những ai giỏi chèo thuyền là người có khả năng chinh phục sông nước và thuận lợi hơn trong làm ăn, sinh sống. Từ đó, trong bản làng đã hình những cuộc đua thuyền quy mô nhỏ và dần dần trở thành những lễ hội văn hoá truyền thống của vùng đất này.

Lễ hội Cầu mùa: dân tộc Mông, tổ chức ngày 15/3 hàng năm, ở Suối Bau, vùng Phù Yên,Các nghi lễ cúng thần linh, cảm tạ các thần linh đã che trở bảo vệ cho một năm qua mưa thuận gió hòa và cầu mong cho một mùa vụ mới no đủ.

Lễ hội Nàng Han của dân tộc Thái vào ngày 25/2 âm lịch, ở Đền Linh sơn thủy từ (Đền Nàng Han) vùng Quỳnh Nhai và ngày 4-5/3 hàng năm, ở Mường Trai, vùng Mường La Nhằm tưởng nhớ công ơn vị tướng Nàng Han có công đánh đuổi giạc phương Bắc giữ bình yên cho bản làng.

Lễ hội Khai Hạ của người Mường, được tổ chức vào ngày 7/1 âm lịch hàng năm ở Bản Mỏ, Tân Lang, vùng Phù Yên. Lễ hội Khai Hạ là sự khởi đầu của một năm mới với hoạt động văn hoá, tín ngưỡng có tính truyền thống gắn liền nền nông nghiệp lúa nước, mang đậm dấu ấn của văn minh Việt cổ, đồng thời cũng là dịp giao lưu gặp gỡ thắt chặt tình đoàn kết cộng đồng dân tộc Mường.

Tết Xíp xí của người Thái ở Sơn La Theo tục của người Thái và các dân tộc nhóm ngôn ngữ Tày- Thái như: Tày, Nùng, Giáy (trừ Thái Đen), ngày 14 tháng 7 âm lịch là Tết Xíp Xí, trong mâm lễ cúng nhất thiết phải có thịt vịt để cho cái xấu, cái hạn theo con vịt đó trôi đi. Vào ngày này, thịt vịt được cúng ở miếu đầu làng, thịt lợn thì được cúng ở miếu cuối làng. Sau khi cúng xong, đồng bào thường dùng chỉ buộc vào tay để lấy may. Qua ngày này, họ cởi chỉ buộc vào góc màn mình ngủ. Ngoài ra, theo tục lệ của người Thái, trước khi đi xa hay làm một việc gì đó liên quan đến kiêng kị đều dùng thịt vịt làm lễ vật cúng. Đồng bào quan niệm rằng, thịt vịt là loại thịt kỵ ma.

Lễ hội Mương A Ma dân tộc Xinh Mun: Lễ hội Mường A Ma cũng là một lễ hội lớn ở Sơn La được tổ chức 3 – 5 năm một lần. Diễn ra trong 2 ngày từ tháng 12 đến tháng 2 âm lịch, Mường A Ma diễn ra sau những vụ mùa bội thu. Lễ hội thường được tổ chức với quy mô gia đình, tuy nhiên, đối tượng tham gia lễ hội có thể là bất kỳ ai, từ già đến trẻ, từ nữ đến nam. Lễ hội Mường A Ma là nét văn hóa tiêu biểu và đặc sắc của dân tộc Xinh Mun. Đây là hoạt động văn hóa lành mạnh, góp phần xây dựng tình đoàn kết cộng đồng, tạo không khí vui tươi cho cư dân.

Lễ hội Xé Pang Á dân tộc Kháng: Lễ hội Xé Pang Á là một trong những lễ hội lớn nhất của người Kháng. Lễ hội thường được tổ chức với quy mô lớn với sự tham dự của nhiều làng. Nó được tổ chức từ tháng 10 – 12 cứ sau 2 hoặc 3 năm. Lễ hội Xé Pang Á diễn ra với mục đích mời “ma” về thưởng thức đồ cúng và cầu sức khỏe, làm ăn phát đạt. Trong Lễ hội Xé Pang Á, nhiều hoạt động truyền thống sẽ được tổ chức như các trò chơi dân gian, hát giao duyên, các điệu múa truyền thống.

Lễ hội chọi trâu tại Phù Yên: Lễ hội chọi trâu huyện Phù Yên là nơi gặp gỡ, giao lưu của nhân dân các dân tộc, thể hiện tinh thần đoàn kết, gắn bó, góp phần giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể, phát huy tiềm năng, thế mạnh của địa phương, đồng thời khuyến khích phong trào chăn nuôi đại gia súc, xây dựng huyện vùng cao Phù Yên ngày càng đổi mới và giàu đẹp

Lễ hội Gội đầu của người Thái trắng: Lễ hội gội đầu hay còn gọi là lễ hội Lúng Ta. Đây là lễ hội của đồng bào dân tộc Thái trắng. Lễ hội được tổ chức mỗi năm một lần vào đúng chiều ngày 30 tết âm lịch. Người Thái quan niệm, gội đầu là để rửa trôi, tống tiễn những cái vất vả, bênh tật, điều không may mắn của năm cũ theo dòng nước (sông, suối) trôi đi, đi mãi không lặp lại, đồng thời cũng là cầu cho năm mới tốt lành, gặp điều may mắn, làm ăn phát đạt.

Các lễ hội khác ở Sơn La Đông Sang, Lễ hội Bà chúa Hoa của người Dao Tiền; Lễ hội Hoa đào tại Lóng Luông, Vân Hồ; Lễ hội Cầu duyên mùa ban nở ở thác Dải yếm, Mường Sang; Hội mùa hoa cải ở bản Thông Luông xã Vân Hồ và Thị trấn nông trường Mộc Châu; Hội tình yêu mùa hoa cải của người Mông (từ 28.9 – 2.9) tại thị trấn Mộc Châu; Những người trồng chè có Lễ hội hái chè; Những người nuôi bò sữa có Hội thi hoa hậu bò sữa rất hấp dẫn…

3. Du lịch– Điểm đến hấp dẫn ở Sơn La

Cao nguyên Mộc Châu ở độ cao trên 1.000m, khí hậu mát mẻ, trong lành. Nơi đây phát triển du lịch sinh thái kết hợp với văn hóa của đồng bào các dân tộc Thái, Mông… tạo nên một bức tranh đa sắc màu làm đắm say lòng người. Những điểm níu chân du khách khi tới Mộc Châu: Khu Mộc Châu Island; cầu kính Bạch Long dài 632m; Vườn hoa Happy land; Rừng thông Bản Áng; Bản Hang Táu (làng Nguyên Thủy); làng nguyên thủy Tà Phềnh; đồi chè Mộc Châu; đồi chè trái tim xanh mướt mắt; Thung lũng Mận Nà Ka; Thác Dải Yếm; Mocha Hill Mộc Châu;  Động Sơn Mộc Hương (hang Dơi); đỉnh Pha Luông; bản Pá Phách; bản Thung Cuông; đỉnh Pa Phách; thung lũng mận Mu Náu; Ngũ động Bản Ôn; chợ cửa khẩu Lào Lóng Sập; Hang Ma Suối Bàng; chùa Chiền Viện; chữ S huyền thoại; bản Lóng Luông – Đồi Sim săn mây suối Bon; đỉnh Tò Bò; thác Nàng Tiên; thác 7 Tầng; thác Tạt Nàng; suối nước nóng Bò Ấm; …

Tà Xùa Sơn La nổi tiếng với biển mây tuyệt đẹp, thu hút không ít các du khách ưa thích du lịch khám phá đặt chân tới đây để chiêm ngưỡng vẻ đẹp thung lũng mây rộng lớn lan tỏa khắp đất trời. Các điểm du lịch ở Tà Xùa: Sống lưng khủng long ở Háng Đồng; Mỏm đá đầu rùa ở Tà Xùa; Rừng nguyên sinh quốc gia Tà Xùa; Sống lạc đà Tà Xùa, Mỏm Cá Heo, Cây táo mèo cô đơn; Xã Xím Vàng; Rừng Bản Nhọt – Rừng Đại Tướng; rừng thông Noong Cốp…là những điểm checkin vô cùng thú vị, chiêm ngưỡng cảnh đẹp hùng vĩ, mê hoặc.

Các điểm du lịch nổi tiếng Sơn La khác: Thành phố Sơn La; Bảo Tàng Sơn La; Nhà tù Sơn La; Nhà máy thủy điện Sơn La; Lòng Hồ Thủy Điện trải dài tới 150km, đi thuyền trên lòng hồ du khách sẽ có cảm giác thư giãn, ngắm nhìn vẻ đẹp hoang sơ, kỳ bí của vùng sông nước. Ghé thăm cảnh chợ ven sông Đà, tham gia các lễ hội truyền thống, thưởng thức những món cá sông được chế biến theo cách riêng của người Thái…; Suối khoáng Ngọc Chiến; Suối khoáng Bản Mòng; Mường Chiên Bản Bon; Ban Mai Reatreat; danh thắng Yên Châu, các hang Thẩm Tát, Thẩm Ké ở Chiềng An, Bản Hìn… là những địa điểm du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, dã ngoại và khám phá, tắm nước lá và khoáng nóng rất tốt cho phục hồi sức khỏe; Đến Chiềng Cọ vào mùa xuân để ngắm mùa hoa mận trắng tinh khôi….

 VII. Ẩm thực Sơn La

Đến Sơn La du khách cũng có thể thưởng thứ những món ăn độc đáo, mang đậm bản sắc của người dân bản địa như: Pa tỉnh tộp, nậm pịa, pa giảng, gà đen Mông, vịt Chiềng Mai, bê chao Mộc Châu, gỏi cá Thái, cá ngần sông Đà, mẳm cá, thịt chua người Dao, thịt thối, gân bò xé Mường Tấc, nộm da trâu, bọ xít rang, thịt dơi Chiềng Khoi, ốc đá suối Bàng, thịt trâu gác bếp, cá tép dầu Quỳnh Nhai, mẳm hén. 

Xôi sắn, nếp tan Mường Và, xôi ngũ sắc, cốm Mường Tấc, xôi trám, canh mọ, cháo mắc nhung, bánh dày Mông, bánh gai Hát Lót, canh bon, rêu đá, nộm hoa ban, rau thối, cà rừng, nhót xanh chấm chéo, mắc ten, đọt song mây, hoa đu đủ đực, dưa mèo, măng trúc muối ớt Háng Đồng, ớt ngâm Na Viên, măng, khoai sọ Cụ Cang, khoai sọ Thuận Châu, chẳm chéo, hạt dổi, mắc khén, thảo quả Bắc Yên, tỏi Chiềng Đông, trám, tỏi tía Phù Yên. 

Mận hậu Mộc Châu, mận Phiêng Khoài, táo mèo Bắc Yên, long nhãn Chiềng Khoong, núc nác, quýt Chiềng Cọ, na dai Mai Sơn, mơ Mộc Châu, nhãn Sông Mã, đào Mộc Châu, xoài tròn Yên Châu, cam Phù Yên, hoa gừng, chè Mộc Châu, chè Tà Xùa, rượu chuối Yên Châu, rượu thóc men lá Hang Chú, rượu hoẵng Mộc Châu, rượu cần Thái…

Bản sắc văn hóa Sơn La được tạo nên bởi sự đa dạng, phong phú của 12 dân tộc anh em, thể hiện qua các di sản vật thể và phi vật thể, các lễ hội độc đáo, và những nét đặc trưng của trang phục, âm nhạc, và ẩm thực mang nét văn hóa đặc trưng của vùng núi Tây Bắc. Bên cạnh đó là vẻ đẹp thiên nhiên hoang sơ, hùng vĩ nhưng cũng đầy thơ mộng của núi rừng. Nếu có chuyến du lịch đến đây, bạn nên tìm hiểu và trải nghiệm cuộc sống của người dân địa phương để hiểu thêm về văn hóa của đồng bào dân tộc vùng núi cao.

KPVN Tổng Hợp