Giới thiệu về Ninh Bình

Vùng đất Ninh Bình xưa là kinh đô Hoa Lư của Việt Nam, và cũng là nơi phát tích 4 triều đại đế vương Đinh, Lê, Lý, Trần với kỷ nguyên độc lập và thịnh trị lâu dài nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam. Đây cũng là địa bàn quan trọng về quân sự qua các thời kỳ lịch sử. Với vị trí đặc biệt về giao thông, địa hình, lịch sử văn hóa đồng thời sở hữu Quần thể di sản thế giới Tràng An và các danh hiệu khác do UNESCO trao tặng như Khu dự trữ sinh quyển châu thổ sông Hồng, tín ngưỡng thờ Mẫu, ca trù, nghệ thuật chèo. Ninh Bình là một trung tâm du lịch rất phong phú và đa dạng.

1. Khí hậu – Vị trí địa lý địa hình

Ninh Bình nằm trong vùng khí hậu cận nhiệt đới ẩm: mùa hè nóng ẩm, mùa mưa từ tháng 6 đến tháng 10; mùa đông khô lạnh từ tháng 11 năm trước đến tháng 3 năm sau; tháng 4, tháng 10 là mùa xuân và mùa thu. Ninh Bình là nơi bạn có thể ghé thăm vào nhiều thời điểm trong năm. Tuy nhiên, nên đến đây vào mùa xuân tháng 1 – 3 khi tiết trời mát mẻ, có nhiều lễ hội và mùa hè tháng 4 – 5 để ngắm những cánh đồng lúa chín vàng hay các đầm sen thơm ngát.

Ninh Bình, cửa ngõ phía Nam của thủ đô Hà Nội và thuộc vùng Đồng bằng sông Hồng, miền Bắc, Việt Nam. Nằm ở vị trí ranh giới 3 khu vực địa lý đó là Tây Bắc, Châu thổ sông Hồng và Bắc Trung Bộ. Nằm ở trọng tâm của nửa phía Bắc Việt Nam, khu vực các tỉnh thành từ Huế trở ra. Ninh Bình có phía Đông Bắc giáp Hưng Yên qua sông Hồng; Phía Tây Nam giáp Thanh Hóa với ranh giới là Dãy núi Tam Điệp và sông Càn; Phía Nam, Đông Nam giáp Biển Đông; Phía Bắc, Tây Bắc giáp thủ đô Hà Nội và Phú Thọ. 

Ninh Bình bao gồm cả 3 loại địa hình. Vùng đồi núi và bán sơn địa ở phía Tây mà điển hình là các khu vực bên hữu sông Đáy từ Tam Chúc tới Vân Long, khu vực Cúc Phương, Tràng An và Tam Điệp đến Đồng Thái. Vùng đồng bằng ven biển ở phía Đông Nam thuộc các khu vực Giao Thủy, Hải Hậu, Nghĩa Hưng, Kim Sơn. Tiếp giáp giữa miền núi và đồng bằng là vùng chiêm trũng chuyển tiếp. Rừng ở Ninh Bình có đủ cả rừng sản xuất và rừng đặc dụng các loại. Có 5 khu rừng đặc dụng gồm vườn quốc gia Cúc Phương, rừng môi trường Vân Long, rừng văn hóa lịch sử môi trường Hoa Lư, Vườn quốc gia Xuân Thủy và rừng phòng hộ ven biển Kim Sơn. Ninh Bình có đường bờ biển dài 92km, có 5 cửa sông đổ ra biển thuận lợi khai thác kinh tế, du lịch và phát triển thủy hải sản. Vùng cảnh quan sinh thái cửa sông Đáy và cửa sông Hồng thuộc biển Ninh Bình đã được UNESCO công nhận là khu dự trữ sinh quyển châu thổ sông Hồng. Các đảo thuộc vùng biển Ninh Bình nằm rất gần các cửa sông và đều được gọi là cồn gồm Cồn Lu, Cồn Ngạn, Cồn Xanh, Cồn Nổi và Cồn Mờ.

2. Lịch sử vùng đất Ninh Bình

Ninh Bình là vùng đất phù sa cổ ven chân núi có con người cư trú từ rất sớm. Các nhà khảo cổ học đã phát hiện các di chỉ ở núi Ba (Tam Điệp) và một số hang động khác của kỳ đồ đá cũ thuộc nền văn hóa Tràng An; ở động Người Xưa, Tam Chúc có di chỉ cư trú của con người thời văn hoá Hoà Bình. Di chỉ hang Chuông, hang Gióng Lở mang dấu tích văn hóa Bắc Sơn. Cư dân cổ di chỉ Đồng Vườn đã phát triển lên cư dân cổ di chỉ Mán Bạc ở giai đoạn văn hoá đồ đồng từ cuối Phùng Nguyên đến đầu Đồng Đậu. Trống đồng Ngọc Lũ là hiện vật tiêu biểu của nền văn hóa Đông Sơn, nổi tiếng khu vực Đông Nam Á, phản ánh nhiều nét đặc trưng văn hóa của cư dân Lạc Việt và giữ một vị trí quan trọng trong sinh hoạt đa dạng của cư dân xã hội Đông Sơn…Thời Hùng Vương và thời Bắc Thuộc vùng đất này thuộc quận Giao Chỉ.

Năm 968, vua Đinh Tiên Hoàng dẹp xong loạn 12 sứ quân, lên ngôi hoàng đế, lập ra nhà nước Đại Cồ Việt nơi đây đã được chọn để đặt kinh đô Hoa Lư, trung tâm của đất nước. Thời nhà Lý, Trần vùng đất này thuộc 3 lộ, phủ: Hoàng Giang, Trường Yên và Thiên Trường. Thời Hậu Lê được sáp nhập thành trấn Sơn Nam với các phủ: Lý Nhân, Thiên Quan, Trường Yên, Nghĩa Hưng và Thiên Trường.

Năm 1822, vua Minh Mạng cho đổi đạo Thanh Bình thành đạo Ninh Bình, danh xưng Ninh Bình với hàm ý là vùng đất khang ninh, yên bình và phát triển xuất hiện từ đó. Thành cổ Ninh Bình đã được xây dựng năm 1824. Năm 1829 đổi đạo Ninh Bình thành trấn Ninh Bình và đến năm 1831 khi thành lập 13 tỉnh Bắc Kỳ, vùng đất này thuộc 3 tỉnh Hà Nội, Ninh Bình, Nam Định. Tới năm 1890 tỉnh Hà Nam được thành lập khi tách 1 phần phía Nam của tỉnh Hà Nội. Năm 1965, tỉnh Nam Định được hợp nhất với tỉnh Hà Nam thành tỉnh Nam Hà. Năm 1975, tỉnh Nam Hà hợp nhất với tỉnh Ninh Bình thành tỉnh Hà Nam Ninh. Năm 1991 tỉnh Ninh Bình cũ tái lập, và đến năm 1996 Hà Nam, Nam Định cũng tái lập cho đến năm 2025 cả 3 tỉnh lại hợp nhất thành tỉnh Ninh Bình.

3. Nét văn hóa Ninh Bình

Ninh Bình nằm ở vùng giao thoa giữa các khu vực Tây Bắc, Đồng bằng sông Hồng và Bắc Trung Bộ. Đặc điểm đó đã tạo ra một nền văn hóa Ninh Bình tương đối năng động, phát triển trên nền tảng văn minh châu thổ sông Hồng. Đây là vùng đất phù sa cổ ven chân núi có con người cư trú từ rất sớm, họ là chủ nhân của các nền Văn hóa Tràng An, Hòa Bình, Đồng Đậu, Bắc Sơn, Đa Bút và Đông Sơn.

Vùng đất Ninh Bình là kinh đô của Việt Nam thế kỷ 10, mảnh đất gắn với sự nghiệp của 6 vị vua thuộc ba triều đại Đinh – Lê – Lý với các dấu ấn lịch sử Thống nhất giang sơn, đánh Tống – dẹp Chiêm và phát tích quá trình định đô Hà Nội. Đây cũng là quê hương phát tích 4 triều đại Đinh – Lê – Lý – Trần hưng thịnh bậc nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam. Do ở vào vị trí chiến lược ra Bắc vào Nam, vùng đất này đã chứng kiến nhiều sự kiện lịch sử oai hùng của dân tộc mà dấu tích lịch sử còn để lại trong các đền, chùa, đình, miếu, từng ngọn núi, con sông. Đây còn là vùng đất chiến lược để bảo vệ Thăng Long của các triều đại nhà Trần với hành cung Vũ Lâm, hành cung Thiên Trường, làm lên chiến thắng giặc Nguyên – Mông, kinh đô Mô Độ nhà Hậu Trần và phòng tuyến Tam Điệp làm bàn đạp tiến ra giải phóng Thăng Long của Tây Sơn, các căn cứ quân sự khác như thành nhà Mạc, thành nhà Hồ hiện vẫn còn dấu tích ở Yên Mô…

Thế kỷ 16 – 17, đạo Công giáo được truyền vào Việt Nam với địa điểm dừng chân đầu tiên tại Ninh Bình, dần dần hình thành trung tâm Công giáo Bùi Chu – Phát Diệm, vì thế mà nơi đây dày đặc các nhà thờ công giáo nổi tiếng như Nhà thờ chính tòa Phát Diệm, Nhà thờ chính tòa Bùi Chu, Vương cung thánh đường Sở Kiện, Đan viện Thánh Mẫu Châu Sơn,…

Bên cạnh văn hoá của cư dân Việt cổ, Ninh Bình còn có “văn hoá mới” của cư dân ven biển. Dấu ấn về biển tiến còn in đậm trên đất Ninh Bình. Cho đến nay vùng cửa Đáy ở Ninh Bình vẫn tiến ra biển mỗi năm gần 100m. Ninh Bình là một tỉnh mở rộng không gian văn hoá Việt xuống biển Đông, đón nhận các luồng dân cư, các yếu tố văn hoá từ Bắc vào Nam, từ biển vào. Kinh tế biển đóng vai trò quan trọng nổi bật như nghề đánh bắt, nuôi thủy hải sản… Nếp sống của cư dân lấn biển mang tính chất động trong vùng văn hoá môi trường đất mở.

Dãy núi đá vôi ngập nước tạo ra nhiều hang động kỳ thú như: Tam Cốc – Bích Động, động Vân Trình, động Tiên, động Thiên Hà, Tràng An, động Mã Tiên, Ngũ Động Thi sơn… Bích Động được mệnh danh là “Nam thiên đệ nhị động”, Địch Lộng là “Nam thiên đệ tam động”. Một yếu tố khác vô cùng quan trọng, góp phần không nhỏ làm nên diện mạo đa dạng, phong phú của văn hoá Ninh Bình, đó là sự lưu lại dấu ấn văn hoá của các tao nhân mặc khách khi qua vùng sơn thanh thủy tú này. Các đế vương, công hầu, khanh tướng, danh nhân văn hoá lớn như Trương Hán Siêu, Trần Thái Tông, Lê Thánh Tông, Nguyễn Trãi, Hồ Xuân Hương, Tản Đà, Xuân Quỳnh về đây, xếp gương, đề bút, sông núi hoá thành thi ca. Nhân cách bác học và phẩm cách văn hoá lớn của các danh nhân đó đã thấm đẫm vào tầng văn hoá địa phương, được nhân dân tiếp thụ, sáng tạo, làm giàu thêm sắc thái văn hoá Ninh Bình.

Hệ thống các di tích lịch sử – văn hóa ở Ninh Bình gắn liền với tín ngưỡng của vùng đất sinh Vua, sinh Thánh, sinh Thần thông qua rất nhiều các di tích thờ Vua (đặc biệt là các Vua Đinh Tiên Hoàng, Lê Đại Hành, Trần Thái Tông, Quang Trung và Triệu Quang Phục; thờ Thánh (Trần Hưng Đạo, Nguyễn Minh Không và các tổ nghề, đặc biệt nơi đây là trung tâm của tín ngưỡng thờ mẫu Việt Nam, nơi phát tích các nhân vật huyền thoại như Liễu Hạnh Công chúa, Cô Đôi Thượng Ngàn; thờ Thần (phổ biến là các vị thần Thiên Tôn, thần Cao Sơn và thần Quý Minh trong không gian văn hóa Hoa Lư tứ trấn).

Ninh Bình là vùng đất phong phú các lễ hội văn hóa đặc sắc như Lễ hội Hoa Lư, lễ hội Tịch điền Đọi Sơn, lễ hội đền Trần, lễ hội Phủ Giày, lễ hội chùa Bái Đính, Tam Chúc, lễ hội đền Thái Vi, lễ hội Tràng An, lễ hội động Hoa Lư, lễ hội đền Thánh Nguyễn, lễ hội đền Nguyễn Công Trứ… Ninh Bình là đất tổ của nghệ thuật hát Chèo, là quê hương các làn điệu hát xẩm, hát văn, ca trù, dân ca Hà Nam. Ninh Bình nhiều làng nghề truyền thống tiêu biểu như nghề điêu khắc đá Ninh Vân, đúc đồng Tống Xá, nghề thêu ren Văn Lâm, cây cảnh Vị Khê, làng trống Đọi Tam, chạm khắc gỗ La Xuyên, dệt lụa Nha Xá, sơn mài Cát Đằng, nghề nấu rượu và chiếu cói ở Kim Sơn…

4. Du lịch Ninh Bình

Ninh Bình là một trong những điểm đến hàng đầu Việt Nam và được nhận nhiều giải thưởng danh giá từ các tổ chức và chuyên trang quốc tế, nổi bật như: Năm 2023, Ninh Bình đoạt Giải thưởng Đánh giá của khách du lịch lọt vào top 10 điểm đến thân thiện nhất thế giới. Tạp chí Forbes (Mỹ) bình chọn Ninh Bình là một trong 23 điểm đáng đến nhất thế giới. Năm 2024, Ninh Bình đứng vị trí thứ 4 trong “Top 10 kỳ quan thế giới dành cho những người không thích đám đông”; top 10 trải nghiệm cuốn hút nhất thế giới năm 2024; Quần thể danh thắng Tràng An được bình chọn là “điểm đến có ảnh hưởng trên thế giới”. Giải thưởng thường niên Traveller Review Awards 2023, Ở hạng mục 10 điểm đến thân thiện nhất thế giới, Ninh Bình đứng thứ 7, là đại diện duy nhất của Việt Nam và châu Á.

Cảnh đẹp Ninh Bình là phim trường của nhiều bộ phim Hollywood nổi tiếng như: “Pan và vùng đất Neverland”, “Người Mỹ trầm lặng”, “Kong: Đảo Đầu lâu”,… Năm 2022, Tạp chí Du lịch và giải trí (Mỹ) xếp Ninh Bình vào danh sách 12 địa điểm quay phim đẹp nhất châu Á.

Di tích lịch sử văn hóa Các khu di tích lịch sử văn hóa, cách mạng, kiến trúc nghệ thuật tiêu biểu:

Quần thể di tích Cố đô Hoa Lư được công nhận là di tích quốc gia đặc biệt quan trọng với 47 di tích trong đó có: Đền Vua Đinh Tiên Hoàng, đền Vua Lê Đại Hành, động Thiên Tôn, đền thờ Công chúa Phất Kim, các đền phủ ở Tràng An, động Hoa Lư, sông Sào Khê, phủ Vườn Thiên, động Am Tiên, hệ thống chùa cổ Hoa Lư…

Khu di tích quốc gia đặc biệt Đền Trần (Nam Định) là nơi thờ tự 14 vị vua nhà Trần; gồm có: đền Trần được xây dựng từ thời Hậu Lê, đền Cố Trạch thờ Trần Hưng Đạo, được dựng từ thời Nguyễn và chùa Phổ Minh với Tháp Phổ Minh được bảo tồn khá nguyên vẹn từ thời Trần.

Các di tích quốc gia đặc biệt: núi Non Nước, đền Trần Thương, đền Xám, hành cung Vũ Lâm,…

Các di tích lịch sử văn hóa khác: phòng tuyến Tam Điệp, cửa Thần Phù, đền Hậu Trần, đền Thánh Nguyễn, đền Trúc – Ngũ động sơn, Đền Lăng, Bát Cảnh Sơn, đền Vân Thị, Nhà thờ họ Trương Việt Nam,…

Di tích lịch sử cách mạng có Khu căn cứ cách mạng Quỳnh Lưu, di tích Cửa hàng cắt tóc dưới hầm, cửa hàng ăn uống dưới hầm, khu chỉ huy của Nhà máy liên hợp Dệt Nam Định, khu di tích phố Hàng Thao, hầm chỉ huy Thành ủy Nam Định, đình chùa Cổ Viễn, đình Triều Hội,…

Du lịch tâm linh Ninh Bình một một trung tâm phật giáo lớn của Việt Nam, nơi đây cũng được coi là kinh đô công giáo với địa danh Bùi Chu – Phát Diệm và là trung tâm của Tín ngưỡng thờ Mẫu Việt Nam, nơi đây rất phát triển loại hình du lịch hành hương tâm linh, tôn giáo, tiêu biểu như:

Khu du lịch Tam Chúc với điểm nhấn là quần thể chùa lớn nhất thế giới, một điểm đến trong trục du lịch tâm linh trọng điểm của Việt Nam.

Khu văn hóa tâm linh núi chùa Bái Đính với chùa Bái Đính cổ (có đền thánh Nguyễn Minh Không, các hang động thờ Mẫu, thờ Phật, thờ Thần Cao Sơn…) và khu chùa Bái Đính là ngôi chùa sở hữu nhiều kỷ lục nhất Việt Nam.

Phủ Dầy gồm Phủ Chính (còn gọi là Phủ Tiên Hương), Phủ Vân Cát, Lăng Mẫu Liễu Hạnh là di tích trung tâm của Tín ngưỡng thờ Mẫu Việt Nam, các di tích khác trong hệ thống Tam Phủ như: Phủ Quảng Cung, Phủ Đồi Ngang, đền Dâu, đền Quán Cháo, đền Cô Đôi Thượng Ngàn,…

Quần thể nhà thờ Phát Diệm với 9 nhà thờ có kiến trúc độc đáo kết hợp hài hoà giữa truyền thống và hiện đại được ví như kinh đô công giáo của Việt Nam, là kỳ quan thiên chúa giáo hấp dẫn ở Ninh Bình.

Các công trình kiến trúc tâm linh, tôn giáo nổi tiếng khác như: chùa Bích Động, chùa Địa Tạng Phi Lai, chùa Đọi Sơn, Chùa Keo Hành Thiện, chùa Địch Lộng, chùa Non Nước, chùa Bà Đanh, chùa Đùng, Đan viện Thánh Mẫu Châu Sơn Nho Quan, Nhà thờ chính tòa Bùi Chu, đền Lảnh Giang, Nhà thờ Khoái Đồng, Nhà thờ Lớn Nam Định, Vương cung thánh đường Sở Kiện…

Du lịch sinh thái – hang động Ninh Bình có đầy đủ các dạng địa hình: rừng, núi, đồng bằng, biển cả. Thiên nhiên Ninh Bình đa dạng đã tạo nên những khu du lịch nổi tiếng:

Khu du lịch vườn quốc gia Cúc Phương với các loại hình: sinh thái, môi trường; nghiên cứu khoa học, đa dạng sinh học, khảo cổ học; du lịch thể thao, mạo hiểm; đêm lửa trại và tìm hiểu văn hoá Mường.

Khu bảo tồn thiên nhiên Vân Long với loại hình du lịch trên đầm sinh thái, cảnh quan ngập nước.

Khu du lịch Kênh Gà – Vân Trình là khu Ramsar thế giới với suối nước nóng Kênh Gà, động Nham Hao và động Vân Trình.

Khu du lịch Tam Cốc – Bích Động với nhiều tuyến du thuyền trên sông và các điểm hang động, di tích lịch sử như Tam Cốc, chùa Bích Động, đền Thái Vi, động Thiên Hà…

Khu du lịch sinh thái Tràng An với hệ thống rừng đặc dụng trên núi đá vôi, các hang động và di tích lịch sử như phủ Khống, đền Trần, đền Trình,… cùng với các danh thắng thuộc quần thể di sản thế giới Tràng An đã được UNESCO công nhận là di sản thế giới năm 2014.

Khu du lịch sinh thái Thung Nham – Với các điểm du lịch sinh thái như vườn chim tự nhiên, cây đa di chuyển, rừng đặc dụng và hệ thống hang động kỳ thú như động Vái Giời, Hang Bụt, động Tiên Cá,…

Công viên động vật hoang dã quốc gia Việt Nam là nơi bảo tồn và phát triển nguồn gien các loài động vật quý hiếm với khoảng 3.000 cá thể thuộc 250 loài, cung cấp dịch vụ du lịch, vui chơi giải trí.

Khu du lịch sinh thái nghỉ dưỡng và leo núi Hang Múa được xây dựng như một Vạn Lý Trường Thành thu nhỏ ở Việt Nam.

Các ngọn núi tự nhiên: núi Ngọc Mỹ Nhân, núi Non Nước, núi Kỳ Lân, đỉnh Mây Bạc, núi Mèo Cào, kẽm Trống, đèo Ba Dội…

Các hang động đẹp: chùa Địch Lộng, động Vân Trình, động Thiên Hà, động Mã Tiên, động Bích Động, động Tam Giao, động Vái Giời, động Tiên Cá, động Thủy Cung, động Trà Tu, động Thiên Tôn, động Tiên, động Nham Hao, động Ngọc Cao, hang Bụt, hang Sinh Dược, hang Múa là những điểm du lịch với thời gian tham quan ngắn.

Khu dự trữ sinh quyển châu thổ sông Hồng với du lịch sinh thái đồng quê và cảnh quan phù sa cửa sông – ven biển. Các điểm du lịch ở đây có: VQG Xuân Thủy, Bãi ngang, cồn nổi, cồn mờ, đảo Nẹ, rừng ngập mặn Kim Sơn, chợ thủy sản Kim Đông.

Du lịch nghỉ dưỡng – tắm biển Sở hữu bờ biển dài 90 km với nhiều bờ cát thoải, phẳng và đón thẳng hướng gió Đông – Nam, Ninh Bình có tiềm năng phát triển du lịch biển nổi trội với các bãi tắm như:

Biển Quất Lâm: thuộc xã Giao Ninh, là nơi có bờ cát mịn với đường bờ biển dài hơn 4km, du khách trải nghiệm các hoạt động vui chơi trên biển, và du ngoạn trải nghiệm cuộc sống của ngư dân biển.

Biển Xương Điền: thuộc xã Hải Tiến, biển Xương Điền có mặt biển dốc và sóng mạnh, là điểm đến lý tưởng để ngắm bình minh, hoàng hôn và chụp ảnh.

Biển Thịnh Long: thuộc xã Hải Thịnh, là nơi có bờ cát mịn trải dài 2km, và không bị ảnh hưởng bởi gió Lào như biển miền Trung nên bầu không khí nơi đây lúc nào cũng mát mẻ và dễ chịu, cực kỳ lý tưởng cho bạn nghỉ dưỡng.

Biển Rạng Đông: bờ biển Rạng Đông gắn với rừng ngập mặn gây ấn tượng với du khách bằng khung cảnh nguyên sơ, hữu tình và nhiều trải nghiệm thú vị.

Biển Cồn Nổi: thuộc xã Kim Đông, là vùng bãi ngang và Cồn Nổi có tiềm năng rất lớn về du lịch sinh thái đồng quê, là nơi cư trú của 200 loài chim quý hiếm được ghi trong sách đỏ thế giới. Sinh cảnh đặc sắc nơi đây là những cánh rừng ngập mặn rộng hàng ngàn ha, đầm lầy mặn, bãi bồi ven biển và cửa sông với khung cảnh thiên nhiên hoang dã được công nhận là khu dự trữ sinh quyển thế giới.

Các hồ nước tự nhiên đã đưa vào phát triển du lịch giải trí thể thao: hồ Đồng Chương, hồ Yên Quang với loại hình du lịch nghỉ dưỡng, cuối tuần; hồ Yên Thắng, hồ Đồng Thái còn có thêm loại hình du lịch thể thao.

5. Đặc sản ẩm thực

Các đặc sản, ẩm thực tiêu biểu của Ninh Bình như: đặc sản thịt dê núi Ninh Bình, phở bò Nam Định, dứa Đồng Giao, chuối ngự Đại Hoàng, bánh xíu páo, cá kho quả gáo, cá kho Vũ Đại, bánh đa nướng Phong An, chè Ba Trại, kẹo Sìu Châu, mắm tép Gia Viễn, bún mọc Kim Sơn, rượu cần Nho Quan, rượu Kim Sơn, khoai lang Hoàng Long, trám Kỳ Phú, bánh gai Bà Thi, bánh đa Kiện Khê, bún tươi Yên Thịnh, nếp hương gạo tám Hải Hậu, nem Yên Mạc, nem nắm Giao Thủy, gà ri đồi Nho Quan, gỏi nhệch Kim Sơn, mứt khoai mật mía làng Phượng, giò trứng Nộn Khê, miến lươn Ninh Bình, mía Kỳ Phú, chạo chân giò Kim Sơn, cá chuối đầm Vân Long, ốc núi, xôi trứng kiến Nho Quan, cá tràu, cơm cháy Ninh Bình, bánh dày bản Mường Kỳ Phú, cá lác đen Kim Sơn, mì bún khô Yên Ninh, cá rô Tổng Trường, cá cửng – cá tràu tiến vua, cá đối Tam Chúc, mắm cáy Kim Sơn.

KPVN Nguồn: Tổng hợp